Vaên hoùa vaø ngheä Thuaät : Hai töø naøy coù phaûi laø moät compound nouns ? Chaéc coù theå theo söï nghieân cöùu haøng ngaøn naêm veà söï phaùt trieån cuûa lòch söû treân toaøn theá giôùi , töø Chaâu AÂu , Chaâu Myõ, ñeán Chaâu Phi, Chaâu aù . Ñoù laø söï theå hieän söï phaùt trieån cuûa con ngöoøi soáng trong coäng ñoàng , ñöôïc theå hieän qua caùc neùt Vaên hoùa vaø ngheä thuaät phaûn aùnh cuoäc soáng cuûa con ngöôøi trong coäng ñoàng qua caùc thôøi kyø cuûa lòch söû, Nhöõng con ngöôøi ñoù ñeàu phaûi soáng trong moät moâi tröôøng soáng cuï theå laø traùi ñaát naøy , maø traùi ñaát laø moät haønh tinh trong giaûi ngaân haø naøy
Noù chæ laø moät thieân haø trong vuõ truï naøy. Vöøa qua caøc nhaø khoa hoïc Myõ ñaõ phaùt hieän coù söï soáng cuûa ngöôøi ngoaøi haønh tinh caùch traøi ñaát ta khoaûng 30 naêm aùnh saùng, maø con ngöôøi treân traùi ñaát naøy cho ñoù laø moät caûm nhaän mang tính sieâu nhieân ( Taâm linh) .
Vaäy nhgieân cöùu Vaên Hoùa vaø Ngheä Thuaät aâu chaêng cuõng laø nghieân cöùu veà con ngöôøi hieän höõu trong moät moâi tröôøng hieän höõu .
Con ngöôøi hoï toàn taïi treân hai phöông dieän :
Ñôøi soáng thöïc : Moät söï phaùt trieån töï nhieân cuûa cuoäc soáng
Ñôøi soáng tinh thaàn : Chieàu höôùng phaùt trieàn laø theå hieän söï sieâu nhieân trong noäi taïi cuaû töøng caù nhaân trong quùa trình ñi tìm caùi toâi cuaø mình, tìm ra caùi baûn ngaõ sieâu nhieân laø tìm ra söï giaûi thoùat ñeå tìm tôùi söï thö thaùi , töï taïi trong cuoäc soáng.
Trong lyù thuyeát phaät giaùo theà hieän trong caâu :
Thieân haï duy ngaõ ñoäc toân
Trong lyù thuyeát thieân chuùa giaùo theå hieän trong caâu :
Haõy yeâu thöông keû khaùc nhö yeâu thöông chính baûn thaân mình.
Chaéc coù leõ ñoù chính laø vaán ñeà ôû baát cöù theå cheá chính trò naøo treân traùi ñaát phaûi baûo veä vieäc töï do toân gíao vaø khoâng ñöôïc quyeàn xaâm phaïm noù cho caùc möu ñoà chính trò , baûo veä caùc quyeàn löïc , vaät chaát, mang tính chaát phuø phieám , maø con ngöôøi caàn thieát phaûi caàn ñeán cho söï phaùt trieån töï nhieân cuûa cuoäc soáng.
Söï toàn taïi cuûa toân gíao gaén lieàn vôùi Vaên hoùa – Ngheä Thuaät , ñieàu ñoù ñaõ gaén lieàn töø vôùi con ngöôøi vaø coäng ñoàng töø thuûa khai thieân laäp ñiaï. Ñieàu naøy Khieán toâi maïn pheùp trích löôïc ñaêng Phaàn toång quan veà Vaên Hoùa vaø Ngheä Thuaät cuûa Aán Ñoä cuûa taùc gæa Michael Kampen O’riley :
Söï toàn taïi cuaû con ngöôøi , coäng ñoàng vaø theå cheá qua caùc trieàu ñaïi ñöôïc gaén lieàn vôùi söï phaùt trieån cuûa toân gíao Aán Ñoä.
Caùc Toân gíao chính toàn taïi töø ngaøn xöa trong xaõ hoäi Aán chuû yeáu ñeán nay laø:
Balamon – Aán gíao – Phaät gíao vaø Kyønaø gíao.
Phaät Gíao : Phaät gíao phaùt trieån töø nhöõng lôøi daïy cuûa Siddhartha Guatama ( 563-483) tröôùc coâng nguyeân. Sinh ra taïi thaønh Catilaveä ( Kapilavastu) vuøng sôn cöôùc nöôùc Nepal gaàn bieân giôùi hieän nay cuûa Aán Ñoä . Ngaøi laø con cuûa hoøang haäu Maya vaø Ñöùc vua Shadodhana , veà sau ñöôïc toân laøm ñöùc phaät , ñoù laø baäc gíac ngoä,- Ngöôøi ñaït Hueä trí . Chöõ Ñaït ôû ñaây coù phaûi laø chöõ Ñaït cuûa neàn Vaên hoùa Chaâu Phi , Theå hieän coù moái Lieân quan trong söï phaùt trieån cuûa Phaät gíao veà phía Taây Baéc Aán – Khu vöïc soâng Indus – Ghana- Afganistan .
Ngaøi cuõng ñöôïc goïi laø Shakymuni ( Hieàn nhaân cuûa doøng toäc Shakga). Ñaùp öùng moïi öu tö , saâu saéc ñoái vôùi bao ñau khoà cuû chuùng sinh. Siddhartha rôøi boû cung ñieän , hoøang gia ñeà trôû thaønh moät du só khaát thöïc khoå haïnh. Qua quùa trình tu nieäm , ngöôøi ñaït tôùi nieát baøn , moät traïng thaùi thoùat khoõi ham muoán traàn gian vaø baét ñaàu moät phöông phaùp tu nieäm môùi laø Baùt chaùnh Ñaïo ( Astangita-Marya)
Ñieàu maø toâi ñaõ giôùi thieäu veà baøi Eight Worldly Conditions noùi veà Yeâu Thöông vaø Hoa Hoàng ñöôïc theå hieän laïi goàm :
Chaùnh kieán – Chaùnh tö duy – Chaùnh ngöõ – Chaùnh nghieäp – Chaùnh meänh – Chaùnh tònh tieán – Chaùnh nieäm – vaø Chaùnh ñònh .
Con ñöôøng naøy seõ daãn daét tín ñoà xa rôøi ñau khoå trong ñôøi soáng taïo ra bôûi voâ minh ( Avidya) . Ñoù laø neàn toân gíao choáng laïi neàn toân gíao coå xöa cuõ döïa treân kinh Veda cuûa Aán Ñoä , vôùi heä thoáng ñaúng caáp khaéc nghieät vaø taàng lôùp gíao só huû laäu , thuû cöïu . Phaät gíao laøm toân gíao ñeán ñöôïc moï ngöôøi , nhöõng lôøi Phaät daäy ñöôïc keát taäp vaøo moät loaït caùc vaên baõn goïi laø( Satras) kinh . The theravada, phaät gíao nguyeân thuûy hay coøn goïi laø Hynayana , phaùi tieåu thöøa töø laâu ñöôïc lieân keát vôùi caùc coäng ñoàng töï vieän . ( Phaät Lòch)
Mahayana hay ñaïi thöøa xuaát hieän vaøo khoûang theá kyû ñaàu coâng nguyeân ,gaàn guõi vôùi ñaùm ñoâng hôn , Phaùi naøy nhìn Ñöùc Phaät laø Ñaáng thieâng lieâng, muoán moïi ngöôøi hoaøn thaønh Phaät tính vaø nhìn nhaän nhieuà vò phaät töø quùa khöù – hieän taïi vaø töông lai . Phaät gíao Ñaïi thöøa cuõng nhaän maïnh taàm quan troïng cuûa chö vò boà taùt( Bodhissatras) . Ñoù laø nhöõng baäc gíac ngoä , ñaõ daït ñeán ngöôõng cöûa nieát baøn , nhöng khoâng ñi vaøo maø quay trôû laïi coõi phieàn naõo ñeå ñoä chuùng sinh
Vò Boà taùt raát quan troïng vaø nhieàu ngöôøi bieát nhaát laø Avolokitesvara maø ngöôøi Hoa goïi laø Quanyin . Nhaät goïi laø Kwannon vaø Vieät Nam goïi traïi laïi töø tieáng Hoa laø Quan Theá Aâm , Vì theá caùc tín ñoà phaät giaùo khi gaëp hoaïn naïn khoù khaên thì hay nieäm Quaùn Theá Aâm . Vò naøy thöôøng ñöôïc minh hoïa trong tranh töôïng maø chuùng ta thöôøng gaëp trong caùc chuøa chieàn .
Trong khi Ñöùc Phaät thöôøng maëc moät taêng baøo ( Sanghati) thì caùc vò boà taùt laïi aên maëc raát vöông gæa , gioáng nhö phaät khi coøn treû .
Theâm vaøo vôùi vò phaät lòch söû Shakyamuni , Phaät gíao Ñaïi thöøa coøn coâng nhaän nhieàu vò phaät trong quùa khöù – hieän taïi – vaø töông lai. Trong ñoù coù Maitreya ( Moät boà taùt trôû thaønh Phaät vò lai ,töùc Phaät Dilaëc vaø phaät Adidaø hay voâ löôïng quang phaät , Voâ löôïng thoï Phaät . Vò naøy chuû trì moät coõi cöïc laïc goïi laø Taây Phöông tónh thoå . Tín ñoà Phaät gíao khoâng nghó raèng Phaät hay Boà taùt nguû trong caùc taùc phaåm ngheä thuaät , nhöng caùc hình töôïng tröïc quan maø quùy haønh gæa vaø tín ñoà “ Muïc sôû thò “ laø nhöõng trôï cuï quan troïng treân con ñöôøng tu nieäm .
Ngheä Thuaät Phaät gíao lan toûa töø Aán Ñoä ra moïi höôùng beân ngoøai . Phía taây ñeán Afganistan , phía baéc ñeán Kashmir , ñoâng baéc ñeán Nepal , Taây taïng ,Trung hoa , Haøn Quoác, Nhaät , phía nam ñeán Srilanka veà ñoâng nam qua Mieán Ñieän ñeán Indonesia .
